Adnan Salih [email protected]

Halka açık şirketlerde muhasebe hileleri nasıl anlaşılır?

BENEISH MODELİ

Uzun süredir siz değerli okuyucularımızla birlikte piyasa stratejileri üzerinde duruyoruz, yatırım modelleri hakkında fikir yürütüyoruz. Stratejilere çeşitli göstergelere göre iyi hisseleri almaya gayret ediyoruz. Bununla birlikte ya beğendiğimiz şirketin bilançosu makyajlı ise bunu nasıl tespit edebileceğimiz konusuna yeterince kafa yormadık. Bir hisse çeşitli metriklere göre iyi gidebilir ama metrikler düzeltilmiş/isteğe uyarlanmış ise ve muhasebede kaymalar/oynamalar mevcut ise bu gerçekler mutlaka bir gün ortaya çıkar ve ortaya çıkma anı genelde fiyatların tepe yaptığı an olur. Çürük elmayı almaktan nasıl kaçınacağız?

Halka açık/açılacak şirketlerin çeşitli saikler ile gelir tablolarını “düzeltmeleri” vakalarına çok sıklıkla rastlanabiliyor. Yatırımcılar da bunları tespit edemezler ise kötü bir şirketi yüksek bir fiyata almış olurlar. Bunun sonuçları çoğu zaman finansal kayıptır.

Muhasebe hilelerini tespit etmek için pek çok modelin içerisinde Profesör Beneish’in geliştirdiği ve m-score adını verdiği model yaygın olarak kullanılıyor. Şirketlerin uzun dönemli kalitesini belirlemek için de Piotroski modeli kullanılır.

Beneish modeli konuda Türkiye’de yazılmış güzel kaynaklar mevcut; bir tanesi aşağıdaki bağlantıda inceleyebileceğiniz SPK uzmanları Cemal Küçüksözen ve Güray Küçükkocaoğlu tarafından yazılmış FİNANSAL BİLGİ MANİPÜLASYONU: İMKB ŞİRKETLERİ ÜZERİNE AMPİRİK BİR ÇALIŞMA başlıklı makale:

http://www.baskent.edu.tr/~gurayk/kisiselearningmanipulation2.pdf

58 sayfalık bu dokümanı her ciddi yatırımcının okumasını tavsiye ediyorum.

Makaleden özetle:

Finansal bilgi manipülasyonu yöntemleri nelerdir?

• *Kar yönetimi
• *Karın istikrarlı hale getirilmesi
• *Yaratıcı muhasebe uygulamaları
• *Agresif muhasebe
• *Büyük temizlik muhasebesi
• *Aldatıcı finansal raporlama
• *Muhasebe hata ve usulsüzlükleri (ibid sf:6)

Neden manipülasyon yapılıyor?

• *Şirketlerin zayıf yönetim yapıları,
• *Yöneticilerin menfaatleri ve şirketlerin ortaklık yapıları,
• *Şirketlerdeki zayıf iç denetim sistemi ve yetersiz bağımsız denetim komiteleri (ya da bağımsız denetim komitesinin hiç olmaması),
• *Finansal raporlama sürecinde finansal bilginin raporlanması açısından gerçek zamanlı değil periyodik bilgilendirmenin esas alınması,
• *Periyodik finansal raporlama sisteminin ortaya çıkardığı finansal analistlerin ve bunların tahminleri ile bu tahminlerin şirketlerin yönetimi üzerinde oluşturduğu baskı,
• *Muhasebe standartlarındaki, gerçekleşme, tahsis ve tahakkuk kavramları ve bu kavramlar da dahil olmak üzere muhasebe sisteminin bir işletme için ekonomik sonuç doğuran işlem ve olayların kaydedilme zamanı (gerçekleşme), tutarı (tahmin dahil değerleme) ve raporlanmasına ilişkin sağladığı esneklikler, sayılabilir (ibid sf7)

Amaçları nedir?

• *Şirketin hisse senedi fiyatını ve riskini etkilemek,
• *Borç sözleşmelerindeki finansal koşulları sağlamak,
• *Kreditörler, yatırımcılar ve çalışanlarla ilişkileri iyi tutmak,
• *Yönetici ücretlerini manipüle etmek,
• *Halka açılmak veya sermaye artırımı suretiyle sağlanacak fon tutarını artırmak,
• *Politik ve hukuki düzenlemelerden kaynaklanabilecek risklerden kaçınmak,
• *Yatırımcıların şirketle ilgili olarak algıladıkları riski azaltmak,
• *Şirketin gelecekteki performansı hakkında piyasaya olumlu sinyal göndermek ve
• Vergi avantajı sağlamak, sayılabilir.
  
  

Tekniklere bakalım:

• *Finansal bilgi manipülasyonunda;
• *Gelirlerin muhasebeleştirilmesi ya da finansal tablolara alınması,
• *Giderlerin ve karşılıkların muhasebeleştirilmesi,
• *Varlık ya da yükümlülüklerin gerçeğe aykırı olarak sunulması,
• *Finansal tablolarda yer alan kalemlere ilişkin sınıflandırmaların değiştirilmesi,
• *İşlem ya da faaliyetlerin amaca uygun olarak oluşturulması,
• *Yapılan işlemlerin fark edilmemesi için konusu ayrı bir suç oluşturan işlem ve uygulamaların gerçekleştirilmesi şeklinde sınıflandırılabilecek kapsamda teknikler kullanılmaktadır

Makalenin bulgularına göre Türkiye’de finansal bilgi manipülasyonu tespit edilen şirketlerin %65’i karı artırmaya, %22’si dönem karını düşürmeye, diğerlerinin ise, o dönemdeki karı değiştirmemekle beraber, finansal tablolarda yer alan hesapların sınıflandırılmasını ve/veya tutarlarını değiştirmeye yönelik işlem ve uygulamalardan oluştuğu görülmektedir.

SPK tarafından yapılan denetimlerde ise finansal bilgi manipülasyonu yapan şirketlerin %67’sinde hâkim ortağa kar aktarma eyleminin gerçekleştirildiği tespit edilmiştir.

Finansal bilgi manipülasyonu yapan şirketlere en akılda kalıcı olarak Enron gösterilmektedir. Profesör Beneish’in öğrencileri bu modeli kullanarak şirketin batacağını 1 yıl önceden belirleyebilmişlerdir.

Beneish 1999 modelinde kullanılan değişkenler toplam 8 adettir:

1. 1. Ticari alacaklar endeksi, (DSRI)
2. 2. Brüt Kar Marjı endeksi, (GMI)
3. 3. Aktif kalitesi endeksi, (AQI)
4. 4. Satışlardaki yıllık değişim (büyüme) endeksi, (SGI)
5. 5. Amortisman endeksi, (DEPI)
6. 6. Pazarlama, Satış, Dağıtım ve Genel Yönetim Giderleri endeksi, (SGAI)
7. 7. Borçlanma yapısındaki yıllık değişim (LVGI)
8. 8.Toplam Tahakkukların Toplam Varlıklara oranı şeklinde belirlenmiştir (TATA)

Beneish bu değişkenleri belirlerken üç temel kaynağa dayanmaktadır. Bunlar (Beneish,

1999);

1. 1. Geleceğe ilişkin verileri kötü olan şirketler finansal bilgi manipülasyonuna başvurmaktadırlar,
2. 2. Değişkenler nakit olarak ve tahakkuk yoluyla oluşan kalemleri kapsayacak şekilde seçilmiştir ve
3. 3. Yine değişkenler belirlenirken, finansal bilgi manipülasyonunun sözleşmeye dayalı motivasyonlardan kaynaklandığını varsayan pozitif araştırmalar teorisinden yararlanılmıştır.
   
   

Model 8 ve 5 değişkenli olarak kullanılmaktadır ve aşağıdaki formüller bu maçla geliştirilmiştir:

5 değişkenli model:

M =-6.065+ .823 DSRI + .906 GMI + .593 AQI + .717 SGI + .107 DEPI

8 değişkenli model:

M =-4.84 + .920 DSRI + .528 GMI + .404 AQI + .892 SGI + .115 DEPI-.172 SGAI + 4.679 Accrual to TA- .327 Leverage

Modeli kullanırken 2 çeşit hata yapabiliriz:

Tip 1: Manipülatör şirketin tespit edilememesi

Tip 2: Manipülatör olmayan şirketin manipülatör olarak tespit edilmesi

Model finansal şirketlerde kullanılmıyor.

Son günlerin en sıkıntılı hissesi ANELT için modeli kontrol edelim bize sinyal vermiş mi:

5’Lİ M puan 2015 yılında aşırı yükselmiş. Buna ne sebep olmuş bakalım:

DSRI Ticari alacaklar kaleminde oynama var.

Başka bir şirketi inceleyelim, bu haftanın dirilen hisselerinden DIRIT:

Bileşenler:

Aktif kalitesi çok hızla bozuluyor. Giderlerin aktifleştirildiğini düşünebiliriz.

İdeal bir şirket olarak KCHOL’e bakalım:

Bileşenlere göz atmaya gerek yok.

Getiriler bazı hisselerde göz kamaştırıcı, baş döndürücü bunu kabul ediyorum. Söylemek istediğim ne aldığımızı bilirsek o zaman daha hazırlıklı olabiliriz. ANELT örneğine geri dönecek olursak 2015 sonu bilançosu Şubat-Mart aylarında yayınlandı ve bu modeli kullanarak mart ayında fiyat 2,12 iken şirkette istenmeyen birtakım gelişmeler olduğunu görebilirdik.

Dosyayı en son ANELT için çalıştırılmış haliyle bu bağlantıdan indirebilirsiniz.

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.