Gökhan Ugan [email protected]

Borsayı kim düşürüyor?

Borsada Şubat ayı başında başlayan düşüş eğilimi, seçimlerin 24 Haziran’da yapılacağının açıklanmasından sonra giderek hız kazandı. BIST Başkanı Himmet Karadağ bu düşüşü “spekülatif atak” şeklinde açıklarken, bazı analistler durumu “olması gereken seviyeye dönüş” olarak görüyor. Borsa sürekli artması gereken bir mecra mıdır? Spekülatif ve manipülatif ataklar sadece borsayı düşürmek için mi yapılır? Açığa satışa getirilen kısıtlamalar söz konusu düşüş trendinin sona ermesini sağlar mı? Gelin bu sorulara birlikte cevap arayalım.

Sizi biraz geriye, 5 Mayıs 2016 tarihine götüreyim. O tarihte Başbakan Ahmet Davutoğlu istifa etmiş, bu olayla birlikte borsada 2017 başlarına kadar sürecek düşüş trendi başlamıştı. Ahmet Davutoğlu’nun istifasından önce BIST100 endeksinin USD bazında değeri 30.000 puan civarındaydı. 2017’nin ilk günlerinde 20.000 puana kadar gerileyen endeks, Ocak 2018 sonlarında ise 30.000 seviyesinin bile üzerinde seyrediyordu.

Endeksin USD bazında aşağı yukarı aynı seviyelerde olduğu Mayıs 2016 ile Ocak 2018 tarihlerini karşılaştırdığımızda çok farklı iki tablo ile karşılaşıyoruz. Mayıs 2016’da henüz FETÖ tarafından gerçekleştirilen darbe girişimi yaşanmamıştı, Olağanüstü Hal ilan edilmemişti, Avrupa Birliği ile ilişkiler askıya alınmamıştı, sınır ötesi Fırat Kalkanı harekâtı başlamamıştı, Rus Büyükelçisine suikast yapılmamıştı, kredi derecelendirme kuruluşları ülke notumuzu yatırım yapılamaz seviyesine indirmemişti. Tüm bu olumsuz gelişmelere rağmen Borsanın rekor üzerine rekor kırıyor olması borsa uzmanlarının çok da açıklayabildikleri bir durum değildi. Çoğu aracı kurum çalışanı endeks 105.000 puan seviyesinin üzerindeyken müşterilerine hisse alın tavsiyesi vermede tereddüt etti. Hatta bir ara gizemli bir müşterinin yoğun alım yaparak endeksi yukarı çektiğine dair dedikodular bile kulislerde dolaştı.

İşte borsanın “olması gereken seviyeye” döndüğünü düşünen analistlere göre söz konusu dönemde nereden ve niçin geldiği bilinmeyen yoğun bir alım talebi sonucu endeks aşırı şişmişti. Bu tezi savunanlar şişkinliğin kâr realizasyonu ile giderildiğini iddia ediyor.

Şimdi bir de BIST Yönetim Kurulu Başkanı Himmet Karadağ tarafından gündeme getirilen tezi değerlendirelim. Bu teze göre endeksin USD bazında 30.000 puan seviyesi normal; ancak, erken seçim atmosferini fırsat bilen bazı odakların piyasalarda bir satış baskısı yaratarak endeksi 20.000 puana kadar düşürecekleri, bu seviyede alım yaparak seçim sonrasında endeks yeniden 30.000 puana yükseldiğinde ucuza aldıkları hisse senetlerini satacakları iddia ediliyor. Bu operasyonun açığa satış kanalıyla yapıldığı düşünülüyor olacak ki BIST 8 Mayıs tarihinde açığa satışlarda yukarı adım kuralını tüm hisse senetleri için geçerli kıldığını açıkladı. 14 Nisan tarihli haber sitelerinde BIST’in özellikle yabancılar tarafından yapılan açığa satış işlemlerinden rahatsız olduğu, bu işlemlere yönelik yeni düzenlemeler üzerinde çalışıldığı ifade edilmişti.
Borsada yapılan açığa satışlar emir girilirken deklere edilmek zorundadır. Eğer ödünç alınan paylar deklere edilmeden satılıyorsa bu hususta bir düzenleme yapmak elbette gerekir. Ancak sermaye piyasalarımızdaki esas sorun asla ödünç alınan payların açığa satışa konu edilmesi olmamıştır. Sıkıntının kaynağı yabancı yatırım kuruluşlarına ait “iceberg” hesaplardır. Adını buzdağından alan bu hesaplar, Türkiye’de yabancı yatırım kuruluşları adına açılır; ancak söz konusu hesaplar üzerinden yabancı yatırım kuruluşuna ait müşteri emirleri toplulaştırılarak gönderilir.

Örnek vermek gerekirse yabancı bir yatırım kuruluşu olan YBN BANK Türkiye’de yerli bir aracı kurum olan YRL Menkul Değerler’de hesap açtırmış olsun. YBN BANK’ın bir müşterisi Garanti Bankası hisse senedinde 10.000 adet alım yapmak isterken diğer bir müşterisi aynı hisse senedinde 8.000 adet satış yapmak istesin. YBN BANK bu iki emri ayrı ayrı gerçekleştirmek yerine işlemleri netleştirerek piyasadan sadece 2.000 adet Garanti Bankası hisse senedi alır. Alt müşteri hesaplarını sadece kendi sisteminde günceller.

Yabancı yatırım kuruluşları bazen bazı müşterilerine ait hisse senetlerini diğer müşterilerine ödünç olarak kullandırır. Tamamen yurtdışında gerçekleştirilen bu işlemleri bizim ruhumuz bile duymaz. Ödünç işlemi tamamen yurtdışında alt hesaplarda gerçekleştiği için Türk otoriteleri yapılan satışın mevcut bir müşterinin satışı mı, yoksa yeni bir müşterinin açığa satışı mı olduğunu bilemez.
Türkiye’de hesap açmış yabancı yatırım kuruluşları alt hesaplar hakkında Türk otoritelerine bilgi vermekten kaçınıyor. Böyle bir soru geldiğinde SPK’nın kendilerini denetleyen devlet otoritesine yazı yazmasını istiyorlar. Böyle bir yazışma döngüsü en az 3 ay sürüyor ve tahmin edeceğiniz üzere atı alan Üsküdar’ı geçiyor. Müşteri tanıma kuralı gereği yabancı yatırım kuruluşlardan alınan bilgi paylaşımı taahhütleri de maalesef bir işe yaramıyor.

Yerli ve yabancı yatırımcı arasında fırsat eşitsizliğine yol açan sistemsel sorunlara rağmen yine de bugünlerde borsada yaşadığımız düşüşü tamamen açığa satışlarla ve spekülatif ataklarla açıklamak doğru olmaz. Şurası bir gerçek ki ülkemiz bir süredir çok zor bir süreçten geçiyor. Türkiye çok güçlü bir ülke, bu süreç de elbet bir gün sona erecek ve borsa yeniden toparlanacak. Anormal zamanlarda yaşanan yükselişleri normal değerlendirip düşüşleri birtakım oyunlara bağlamak doğru bir yaklaşım değildir. Borsa ister yükselsin isterse düşsün meydana gelen tüm hareketlerin rasyonel bir açıklaması olması gerekir.

Ekonomik açıdan yeniden toparlanabilmenin anahtarı istikrardan geçmektedir. İstikrar sürekli aynı siyasi görüşün iktidarda kalmasıyla değil, iktidarda kim olursa olsun değişmeyen devlet politikalarıyla sağlanır. Bu anlayışa kavuştuğumuz gün Türkiye’nin önlenemez yükselişi başlayacaktır. Aksi takdirde piyasalardaki iyileşmeler kalıcı olamaz.
Saygılarımla,

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.