Adnan Salih [email protected]

Borsa kumar mıdır?

Geçtiğimiz günlerde bir dostum ile konuşurken konu hisse senetlerinden açıldı ve yatırım yapıp yapmadığını sordum. Gelen cevap şaşırtıcı ama sanırım bir o kadar da yaygın: “Borsa kumar yeridir paramı borsaya yatırmam.”

Bunun üzerinde bir hayli düşündüm. Borsa kumar yeri olabilir mi?

Öncelikle kumar olmadığı elde edilen kazançların değişik vergi maddelerine tabi olması ile rahatlıkla kanıtlanabilir.

Borsa kazançları stopaja tabidir. Belirlenen stopaj da 2020 yılına kadar %0’dır (sıfır). Borsada vergilendirme için iyi bir yazı burada incelenebilir. Kumar kazançları ise daha değişik vergilendirilir:

“...kumar oyunlarının bir kısmının teknik, uzmanlık bilgisine ve yeteneğe bağlılığı neticesinde elde edilen gelirin arızi serbest meslek kazancı olarak değerlendirilebileceği; bir kısım oyunların ise salt şansa (slot machine gibi) bağlı olması karşısında arızi serbest meslek kazancından söz edilemeyeceği; ivazsız kazanç nitelemesine tabi tutulabileceği değerlendirilmektedir. Buna göre her somut olayın kendi özellikleri nazara alınarak yasak faaliyetlerin vergilendirilmesi hususunun incelenmesi de önem arz etmektedir.”

Yani kumar oynamanın iki türü olduğu kabul edilmiş. Yetenek ve şansa dayalı. Bu iki duruma göre vergilendirme yapılıyor. İvazsız karşılıksız demek.

Vergi kanun açısından borsanın kumar olmadığını gösterdim.

Basit bir Google aramasında işin dini boyutuna dair pek çok yazı da görebilirsiniz. Bu konuyu uzmanlarına bırakıp burada tartışma dışında tutmak daha iyi düşünüyorum.

Başka bir soru soralım.

Borsa sıfır toplamlı bir oyun mudur? (zero-sum game)

Kumar genellikle sıfır toplamlı bir oyundur. Birinin kazancı diğerinin kaybıdır. Kumarda oyunda kaldığınız süre uzadıkça kaybınız artacaktır.

Borsa ise sıfır toplamlı bir oyun olamaz. Teorik olarak hiç işlem yapılmayan bir borsa düşünelim. Yatırımcıların tamamı halka arzlardan hisse alıp taşıyorlar. Ekonomi büyüyor, şirketler kar ediyorlar ve hisse senetleri değerleri de sürekli artıyor. Bu durum kesinlikle sıfır toplamlı değildir. Yatırımcılar başlangıçta bir para yatırdılar ve paraları arttı. Şirketler de aldıkları paraları değerlendirdiler ve kazanç elde ettiler. Ortaya pozitif bir artık değer çıktı. Durum tam tersi de olabilirdi. Şirketler aldıkları paraları kötü kullanıp zarar etselerdi o zaman tüm taraflar para kaybetmiş olacaklardı.

Borsanın pozitif katma değer yaratabilmesi için önemli bir kuralın şirketlerin halka arz yolu ile elde ettikleri fonları doğru kanallara yönlendirmeleri olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Şirketler başarılı oldukça borsanın yarattığı pozitif katma değer artacaktır.

Sıfır toplamlı oyun olarak borsayı görenlerin bir diğer iddiası da biri satıyor diğeri alıyor şeklindedir. Bu argümanda itiraz edilecek en temel konu alan ve satan tarafların zaman ile ilgili durumlarıdır. Satan likiditeye ihtiyaç duyuyor olabilir ve belki de yatırım döneminin sonundadır, alan ise yatırıma daha yeni başlıyor olabilir.

Borsada iki tip işlem yapılabilir: Günlük ve uzun vadeli. Günlükçüler zaman tanımı haliyle kısadır ve en doğru hisseyi / pozisyonu en doğru zamanda alacaklar ve en doğru zamanda satacaklardır. Gün sonunda pozisyon karda ise güzel zararda ise zararları realize edeceklerdir. Bu açıdan bakarsak hisse senetlerinde kar elde etmek amaçlı kısa vadeli alım satımlar yapmanın kumara denk olduğunu söyleyebiliriz. Kısa vadede kontrole dilemeyecek pek çok faktör bulunduğu aşikardır ve bunun neticesinde büyük paralar kaybedilebilir. Bir de kaldıraç kullanarak işlem yapma konusunu tartışmak gerekir. Kaldıraçlı işlemler karı ve zararı artırırlar. Bu da sermayeden fazla pozisyon almak ve büyük zararlar/karlara yol açabilecek işlemleri yapmak demektir. Sermayeden çok büyük pozisyonlar alındığında ister istemez zaman kısıtı devreye girer. Zaman kaldıraç kullanan için kesinlikle daha kısadır. En basit söylemle vadeli kontratların adı üstünde bir vadesi vardır. Kaldıraçlı işlem bence kumar olgusuna daha yakındır.

Bir hisse senedi aldığınızı 100 TL düşünelim. Ertesi günü %10 düşse ve satsanız elinizde hala daha 90 TL vardır. Aynı parayı 21 masasına koyduğunuz ve kaybettiğiniz takdirde elinizde hiçbir şey kalmayacaktır. Aynı hisse senedini satmayıp beklediniz ve bir sonraki gün %20 yükseldi diyelim. Fiyat 108 olacak ve bu sefer de servetiniz artacak. Kar edip etmediğiniz ise pozisyonu satıp satmadığınızla alakalı olacak.

Borsanın kumar olarak algılanmasını destekleyen en önemli tartışma konularından biri belki de borsada batan şirketlerin varlığıdır. Batan şirketler dünyanın her yerinde var bu kaçınılmaz. Borsalarda da olacak. Bununla birlikte batan şirketlerin neden battıkları ve battıktan sonra yatırımcılara ne olacağı gibi konuların kanunlarla iyi bir şekilde tanımlanmış olması ve düzenleyici kuruluşların da borsada faaliyet gösteren şirketleri yakın takipte tutmaları gerekir. Kumar algısını artıran bir diğer önemli husus ise manipülasyon olmasa gerektir. Bu köşede manipülatif hisseleri defalarca dile getirdim. Bazı hisseler arkasında hiçbir ekonomik gerekçe olmadan 4-5-10 kat değerlenip kısa sürede geri gelebiliyorlar. Bu esnada büyük bir pazarlama faaliyeti ile kısa vadede çok kazanılacağı potansiyel alıcılara (yatırımcı demiyorum dikkat) doktrine ediliyor. Tepeden veya tepeye yakın alanlar daha sonra fiyatlar tepetaklak olduğunda vah yandım anam diye ortalığa çıkıyorlar. Bu tip işlemler sonucunda kaybedenlerin şikayetleri de borsayı bir kumar yeri olarak gösteriyor olabilir.

Sonuç olarak borsa kumar yeri değildir. Borsa yatırım yeridir.

Borsada yatırım yapmanın çeşitli kuralları vardır. Borsada yatırım yapmak gelecekte olabilecek fırsatları bugünden görüp ona göre pozisyon almak demektir. Eğer vadeniz kısa ise, sermayeden fazla işlem yapıp çok kazanma hevesinde iseniz büyük ihtimalle para kaybedeceksiniz demektir. Finansal okur yazarlığı artırma çabalarını takdirle karşılıyorum, ama işin bu tarafına da eğilmek gerekir. Borsanın bir yatırım aracı olduğunu çok çeşitli kanallardan anlatabilmeliyiz. Bunu iyi anlatamadığımız için borsa yükselişinden sürekli yabancılar kazanıyor. Emeklilik fonlarımıza bakın hisse oranı %10! Türk yatırımcıların borsadaki payları yaklaşık %30! Tarihi rekorlar kırıldı tribünden izledik.

Son olarak borsanın kumar olup olmadığı sadece bizde tartışılan bir konu değil.  Qura sitesindeki tartışmayı ilginç bulabilirsiniz:

https://www.quora.com/Is-the-stock-market-a-zero-sum-game

İyi yatırımlar ve bol kazançlar.  

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.