Gökhan Ugan [email protected]

Açığa satış yasağı yabancıya işlemiyor

16 Ekim sabahı New York Güney Bölgesi Başsavcılığının ABD'nin İran'a yönelik yaptırımlarını deldiği iddiasıyla Halk Bankası aleyhine dava açtığı haberi gündemimize bomba gibi düştü. Bunun üzerine Sermaye Piyasası Kurulu hızlı bir karar aldı ve 7 bankanın pay piyasasında açığa satış yasağı getirerek fiyatların borsada sağlıklı oluşabilmesi adına müdahalede bulundu. Açığa satış yasağının piyasa istikrarını korumada ne derece etkin bir yöntem olduğu her zaman tartışılagelmiştir. Ülkemizdeki uygulamada ise açığa satış yasağının yerli ve yabancı yatırımcı arasındaki fırsat eşitliğini bozduğu su götürmez bir gerçek.

Kurul almış olduğu kararla söz konusu banka pay piyasalarında mevzuata uygun olan, yani menkul kıymet ödünç alınarak yapılan açığa satışların yanı sıra mevzuata uygun olmayan, yani kıymeti olmadığı halde gün içinde kapatılan açığa satış işlemlerine de yasak getirdi. Diğer taraftan bu piyasalardaki işlemlere depo şartı getirerek hesabında kıymet olmayan yatırımcıların satış yapabilmelerini de önlemiş oldu. Bilindiği üzere bankaların borsa endeksi üzerindeki etkisi çok büyük, bu nedenle alınan tedbirin yerinde olduğu kanaatindeyim. Ancak borsamızda alım-satım yapan yabancı yatırımcıların hesapları üzerinde tam bir kontrol sağlanamıyor olması nedeniyle açığa satış yasağı maalesef sadece yerli yatırımcılara uygulanabiliyor.

Yabancı yatırımcılara ait hesaplar üzerindeki tam kontrolün sağlanamaması konusunu biraz daha açalım. Borsada alım-satım yapmak isteyen her yatırımcı gibi yabancılar da SPK’nın lisans verdiği aracı kurumlarda hesap açmak zorundadır. Yabancı yatırımcı dediğimiz bu hesap sahipleri genelde tüzel kişiliğe sahip yatırım kuruluşlarıdır. Bu kuruluşlar kendi müşterilerinden aldıkları emirleri kendi namlarına açtıkları bu hesaplar üzerinden borsaya iletir. Dolayısıyla biz buradan baktığımızda işlemi yabancı yatırım kuruluşu gerçekleştirmiş olarak görürüz ancak emrin kimin adına verildiğini bilemeyiz. Bu bilgi sadece yabancı yatırım kuruluşunun yurt dışındaki kayıtlarında mevcuttur. Bu hesap türleri tüm dünyada iceberg, yani buzdağı adıyla bilinir. Aynı buzdağında olduğu gibi bu tür hesaplarda görebildiğiniz kısmın altında göremediğiniz kısım çok daha büyüktür.

Buzdağı hesapları anlayabilmek ve açığa satış yasağını nasıl delebildiklerini daha iyi anlatabilmek adına bir senaryo oluşturalım. Farz edelim ki “QWX Investment” adında Londra merkezli bir yatırım kuruluşu Türkiye’deki bir aracı kurumda hesap açtırmış ve müşterilerinden Akbank (AKBNK) pay piyasası için aşağıdaki alış emirleri toplamış olsun:

Fred 100 adet
Wilma 250 adet
Barney 125 adet
Betty 325 adet

QWX Investment Türkiye’deki aracı kurumuna 800 adet AKBNK alış emri iletecektir. Türkiye’deki kayıtlarda 800 adet AKBNK payının sahibi QWX Investment görünecektir; ancak alt hesap bazındaki asıl sahipliği sadece QWX Investment bilecektir.

Peki açığa satış yasağı getirildiğinde yabancı yatırımcı lehine ne gibi bir avantaj yaratılmış oluyor? Bu durumu örneklemek için AKBNK pay piyasasında açığa satış yapmak isteyen iki yatırımcıyı senaryomuza ilave edelim. İlk olarak Niyazi adında yerli yatırımcımıza 15 Ekim tarihinde AKBNK pay piyasasında açığa satış yapmak niyetiyle Türkiye’deki bir aracı kurumda hesap açtıralım. Aynı gün aynı niyete sahip Stevan adında yabancı yatırımcı da Londra’da QWX Investment bünyesinde bir hesap açsın. Takvimler 16 Ekim’i gösterdiğinde SPK’nın banka pay piyasalarında getirdiği açığa satış yasağı bu iki yatırımcıyı ne şekilde etkileyecektir?

SPK almış olduğu kararda mevzuata uygun açığa satış işlemlerini yasaklamıştır. Bu nedenle Niyazi açığa satış yapabilmek için Türkiye’de ödünç alacak menkul kıymet bulamayacaktır. Oysa Stevan QWX Investment aracılığı ile Londra’da Betty’den 200 adet AKBNK payı ödünç alabilecektir. Londra’da gerçekleştirilen bu ödünç işlemi QWX Investment’ın Türkiye’deki kayıtlarını hiçbir şekilde değiştirmeyecektir. Stevan Betty’den ödünç aldığı 200 adet AKBNK payı için satış emrini QWX Investment üzerinden borsamıza rahatlıkla iletebilecek ve böylece açığa satış işlemini gerçekleştirmiş olacaktır.

SPK almış olduğu kararda mevzuata uygun olmayan açığa satış işlemlerini de yasaklamıştır. Bu nedenle kıymet hesabında AKBNK bulunmayan Niyazi, seans sonunda tekrar satın almayı düşünse bile ilk işlem olarak satış emri veremeyecektir. Oysa Stevan gün sonunda yeniden satın alma niyetiyle kıymet hesabında AKBNK bulunmasa bile 200 adet satış emrini iletebilecektir çünkü Türkiye’deki aracı kurum hesap sahibi olan QWX Investment’ın hesabında 800 adet AKBNK bulunduğu için bu satış emrini borsaya iletmekte bir sakınca görmeyecektir. Söz konusu emirle AKBNK varlığı önce 600’e düşen QWX Investment hesabı, gün sonunda Stevan alış yaptığında tekrar 800’e yükselecektir. Böylece Stevan yasağı delerek açığa satış işlemini gerçekleştirmiş olacaktır.

SPK almış olduğu kararda banka hisselerine depo şartı getirmiştir (bu koşul 21 Ekim’de kaldırılmıştır). Bu nedenle kıymet hesabında AKBNK bulunmayan Niyazi satış emri veremeyecektir. Oysa Stevan isterse bu işlemi rahatlıkla yapıp yasağı delebilecektir, çünkü QWX Investment’ın Türkiye’deki hesabında 800 adet AKBNK bulunmaktadır.

Görüldüğü üzere Türk otoritelerinin yabancı hesapların alt detayları hakkında bilgi sahibi olamayışı nedeniyle açığa satış yasağı yabancılara işlememektedir. Diğer bir deyişle yabancı yatırımcılar istedikleri takdirde açığa satış işlemi yapabilmektedir. Bu fırsat eşitsizliğini ortadan kaldırmanın tek yolu yabancı hesapların alt hesap detaylarını görebilmek ve borsaya iletilen her emrin hangi alt hesap için verildiğini bilebilmekten geçmektedir. Türk otoriteleri alt hesap detaylarını sadece incelemeye konu olan belirli bir zaman aralığı için yabancı hesapların bulunduğu ülkedeki sermaye piyasası otoritesinden izin alarak görebilmektedir. Bu süreç de tahmin edebildiğiniz gibi oldukça uzun sürmektedir.

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.