Yeni bir balon mu oluşuyor?...

Dünyada yatırımcılar artık devlet tahvillerine bile güvenemezken geçtiğimiz cuma ABD'de bir şirket hisselerinin yüzde 15'ini halka arz ederek bir batında 16 milyar dolar toplayıverdi.
Bu 2009'daki Visa ve 2010'daki General Motors halka arzları sonrasında bir ABD'li şirketin yaptığı en büyük halka arz. Halka arz fiyatına göre şirketin değeri 104 milyar dolar oldu. Halbuki bugün ABD'de Boeing, Caterpillar, Kraft Foods, Citigroup, Goldman Sachs gibi büyük mal ve hizmet üreticilerinin piyasa değeri 50-80 milyar Dolar arasında. Nasıl bir şirket dünyanın en büyük krizlerinden biri yaşanırken bu büyük firmaların da üzerinde bir değerde satılabiliyor?
Şirketin ismi Facebook (okunuşu feysbuk). İnternet üzerinden "sosyal ağ" denen bir hizmet sunuyor. Bu siteye üye olmak isteyen nerede yaşadığı, doğum tarihi, hangi üniversiteye gittiği gibi bazı bilgileri girdikten sonra kendisine resminin de olduğu bir sayfa açıyor ve site platformu üzerinden başka isimlere veya gruplara ulaşabilecek hale geliyor. Örneğin geçmişte okuduğu okulun veya spor yaptığı kulübün gruplarına girerek veya doğrudan isim araştırarak eski arkadaşlarını (eğer üye iseler) bulabiliyor ve iletişime geçebiliyor. Fotoğraflarını, videolarını paylaşıyor. Yeni bilgiler girdikçe iletişimdeki diğer üyeler kendisini takip etmiş oluyor. Facebook üyeleri artık kısa mesaj veya e-mail'den ziyade Facebook üzerinden mesajlaşıyorlar. Bu sayede belli grupları ilgilendiren haberler kısa sürede grup üyelerine ulaştırılabiliyor. Şirketten verilen bilgilere göre Mart 2012 sonu itibarı ile Facebook'u ayda bir kullanan aktif üye sayısı 901 milyon. Yani dünya nüfusunun yedide biri. Yüzde 80'i ABD ve Kanada dışında. 526 milyonu her gün kullanıyor. Bir üyenin ortalamada 130 üyeyle arkadaşlığı var. Üyeler günde yaklaşık 1 saatlerini 70 farklı dilde kullanılabilen Facebook'ta geçirip her girişte ortalama yarım saate yakın kalıyor ve siteye günde 300 milyon fotoğraf koyuyorlar. Son verilere göre, Türkiye'deki 31 milyon üye bizi dünyanın en büyük 6. Facebook nüfusu yapıyor (Tablo). Türkiye'de internet kullanıcılarının yüzde 90'ının Facebook üyesi olduğu tahmin ediliyor.
Bu şirketin kurucusu psikoloji ve bilgisayar programlamacılığı okumuş (ama bitirememiş), ortaokuldan beri bilgisayar programı yazan Mark Zuckerberg isimli 28 yaşında, babası diş doktoru, annesi psikiyatrist bir New York'lu. Facebook fikrini Harvard'da okurken sınıf arkadaşlarıyla birlikte buluyor ve 2004 yılında şirkete dönüştürüyor. Şirketin hızlı büyüyüşünü ve potansiyelini gören şirketlerden sırasıyla Viacom 75 milyon dolara, Yahoo 1 milyar dolara ve Microsoft 1,5 milyar dolara almak istiyorlar. Ama Zuckerberg satmıyor. Halka arz sonrası elindeki hisselerin değerinin 19 milyar doları geçtiğine bakılırsa çok doğru bir karar vermiş durumda. Özellikle ünlü Bill Gates'in Microsoft'un 1986'daki ilk halka arzında ulaştığı 350 milyon dolarlık servetle kıyaslanırsa.
Yeni bir internet balon endişesi
ABD, Euro Bölgesi, İngiltere ve Japonya merkez bankaları global krizle savaşırken piyasalara 5,5 trilyon dolar gibi büyük bir likidite sağladılar. Bunun yanlış yatırımları körükleyerek gelecekte yeni krizlerin temelini atmasından korkuluyor. 1997 Asya krizini çözmek için sağlanan likiditenin 2000 yılı başında patlayan ABD'deki internet balonunu şişirmesi ya da bu krizi çözmek için verilen likiditenin 2007 sonunda patlayan gayrimenkul balonunu şişirmesi gibi. Bir süredir ABD'deki teknoloji firmalarının sürüklediği halka arzlara gelen büyük yatırımcı ilgisi, yüksek değerlemeler ve daha ilk işlem gününde oluşan büyük fiyat artışları da sanki bunu doğruluyor (Grafik 1, 2). Bir sosyal ağ hizmeti sunan şirket nasıl olur da daha ilk halka arzında bir McDonald's ya da Unilever gibi dünya şirketlerinin değerine ulaşır? Yatırımcılar acaba neyi, nasıl bir ekonomik değeri satın alıyorlar?
Gerçekten de Facebook daha doğru düzgün kâr eden bir şirket değil. İlk defa 2009 yılında kâra geçebildi ve 2011 yılında 1 milyar dolar kâr etti (Grafik 3). Facebook'a üye olmak bedava ama büyük bir reklam geliri potansiyeli var. Şirketlere yarısından fazlası 18-34 yaş grubunda olan 1 milyara yakın devasa bir tüketici grubu sunuyor. Halen 3,7 milyar dolarlık gelirinin yüzde 85'i reklam gelirlerinden geliyor ve reklam geliri 2009'dan beri yılda ortalama yüzde 103 artıyor. Birçok şirket artık internet sayfaları yerine Facebook sayfalarından tüketicilere ulaşıyorlar. Reklamları ile tüketicilerini yeni ürünlerinden haberdar ediyor, anketler, oylamalar, yarışmalar yaparak üyelerin sayfalarında zaman harcamalarını sağlayacak eğlenceli aktiviteler sunuyorlar. Facebook belli yaş, cinsiyet, lokasyon gibi özelliklerde tüketici gruplarına şirketlerin reklamlarını yapıyor (ama şirketler tüketicileri görmüyor). Şirketler Facebook platformunda paylaşılan tecrübe, hikâye veya resimlere "sponsor" olarak ürünlerini tavsiye ettiriyorlar. Bugün benzer bir felsefe ile çalışan Google yılda 40 milyar dolara yakın, yani Facebook'un 10 katı, reklam geliri elde edebiliyor. Zuckerberg'in 2008 yılında Google'ın satış ve operasyondan sorumlu üst düzey yöneticisini transfer etmesinin ardında Google'ın reklam alanındaki başarısını yakalayabilme isteği var.
Facebook aynı zamanda inşaat sektörünün yaptığı gibi birçok başka sektörü de ihya ediyor. Şirkette sadece 3500 kişi çalışıyor ama arkasında aslında internet hizmeti sağlayanlardan reklam şirketlerine, elektronik üreticilerinden bilgisayar programlamacılarına kadar birçok sektör var. 500 milyon üyeden fazlası Facebook'a mobil araçlarla ulaşıyor ve akıllı telefon, tablet bilgisayar gibi ürünlerde talep patlaması yaşanıyor. Apple adlı şirketin inovatif akıllı telefon ve tablet ürünleri ile yaklaşık 500 milyar dolarla dünyanın en değerli şirketi olmasında aslında kullanıcıların Facebook ve benzeri platformlara ulaşma ihtiyacı var. Gelecekte ürünlerini daha fazla satmak istiyorlarsa Facebook ve benzeri platformları desteklemek (!) zorundalar. Özetle, Facebook gerçekten de büyük bir ekonomik değere sahip. Bugün 1 milyar olan kullanıcı sayısı birkaç yıl içinde rahatlıkla 3-4 milyar olabilir.
Bugün 500 milyar dolarla dünyanın en değerli şirketi olan Apple, 1980 yılında halka ilk arz edildiğinde 1,7 milyar dolar gibi rekor bir piyasa değerine ulaşınca da balon eleştirileri yapılmıştı. Çünkü o dönemde ileride Apple ürünlerine talebi patlatacak olan internet devrimini görebilen yoktu. Facebook'un halka arzında mevcut kârın 100 katına yakın bir değerleme ile satın alınması da ancak böyle bir vizyonla açıklanabilir. SARUHAN ÖZEL- ZAMAN

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.