TCMB'den 'Net Hata ve Noksan' değerlendirmesi

aTürkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından oluşturulan "Merkezin Güncesi" blogunda yayımlanan uzman değerlendirmesinde, "Son yıllarda Net Hata ve Noksan'ın (NHN) önemli bir kısmının, yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışındaki mevduat hareketleri kaynaklı olduğu düşünülüyor." ifadesine yer verildi.

"Merkezin Güncesi" blog sitesinde TCMB uzmanlarının NHN üzeri̇ne değerlendi̇rmesi yayımlandı.

Değerlendirmede ödemeler dengesi istatistiklerinin, ülkenin yurt dışı yerleşikler ile olan tüm ekonomik işlemlerini kapsadığı belirtildi.

Türkiye'nin ödemeler dengesi istatistiklerinin derlenmesinde kullanılan temel veri kaynağının MerkezBankası da dahil bankaların yaptıkları raporlamalar olduğu ifade edilen değerlendirmede, bunlarla birlikte banka raporları dışında ilgili sektörlerden elde edilen idari kayıtlar ve anket yöntemiyle elde edilen verilerin de tüm ekonomik işlemleri tam ve en doğru şekilde kapsayabilmek adına yaygın olarak kullanıldığı vurgulandı.

Değerlendirmede, ödemeler dengesi derleme ilkelerinden birinin, bir işlemin borç ve alacak olmak üzere, birbirine eşit iki kayıtla tutulduğu çift kayıt muhasebe sistemi olduğu kaydedildi.

Bu koşulun sağlanması için işlemin her iki kaydının piyasa değeri üzerinden kaydedilmesi ve mülkiyet değişiminin gerçekleştiği dönemde eş anlı olarak yapılmasının gerektiği ifade edilen değerlendirmede, şu ifadelere yer verildi:

"Bu kayıt sisteminin sonucu olarak 'Cari İşlemler Hesabı' ve 'Sermaye Hesabı'nın toplamının her zaman 'Finans Hesabı' kalemine eşit olması gerekiyor. Ancak, uygulamada, bu teorik eşitliğin gerçekleşmesi hemen hemen imkansız. Verilerin değişik kaynaklardan elde edilmesi, değerleme ve ölçme ile kayıt zamanı farklılıkları yaratmakta; sonuç itibarıyla oluşan farklar NHN kalemine 'kalıntı' şeklinde yansımakta. Bu kalem, finans hesabından, cari işlemler hesabı ve sermaye hesabının çıkarılmasıyla elde edilmekte.

NHN'ye yol açan unsurları üç farklı temelde özetlemek mümkün. Birincisi, yurt dışı yerleşikler ile yapılan tüm işlemler, kullanılan veri kaynakları tarafından, tamamen kapsanmamış olabilir. İkincisi, aynı işlem için gerekli borç ve alacak kaydının her biri için farklı veri kaynakları kullanılıyorsa, veri kaynakları bu işlemi farklı değerlerde ölçebilir. Üçüncüsü ise aynı işlem için farklı veri kaynaklarından elde edilen borç ve alacak kayıtları farklı dönemler için raporlanmış ve dolayısıyla farklı dönemler için kaydedilmiş olabilir."

"Net Hata ve Noksan dört yılda yüzde 80 azaldı"

Değerlendirmede, NHN'nin zaman içinde değişen kambiyo mevzuatı, yurt içi ekonomik gelişmeler, küresel ekonominin seyri, ekonomik aktörlerin beklentileri ve bu doğrultuda geliştirdikleri davranışlardan etkilendiğinin altı çizildi.

Kambiyo mevzuatındaki değişikliklere bağlı olarak, özellikle ihracat bedellerinin yurda getirilme zorunluluğunun kaldırılmasının, yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışında tuttukları mevduatları artırdığı ifade edilen değerlendirmede, finansal hareketliliğin yoğun olduğu, sermaye girişlerinin zayıfladığı ve Türk lirasında değer kayıplarının yaşandığı ve vergi/varlık barışı uygulamalarının olduğu dönemlerde ise cari işlemler açığının finansmanında yurt içi yerleşiklerin yurt dışı mevduatları kaynaklı sermaye hareketlerinin payının arttığı aktarıldı.

Değerlendirmede, ayrıca, bu tür dönemlerde finansal sistem dışında tutulan efektiflerin (yastık altı) bankacılık sistemine girmesinin de söz konusu olabildiği bildirildi.

Ödemeler dengesi istatistikleri ve dolayısıyla NHN kaleminin aylık geçici nitelikteki verilerin zaman içinde kesinleşmesi, yeni bir kaynaktan veri derlenmeye başlanması ve yöntemsel bir değişiklik yapılması nedenleriyle güncellenebildiği ifade edilen değerlendirmede, şunlar kaydedildi:

"Örneğin, 8,4 milyar dolar artı değer alan 2009 yılının NHN'si, takip eden yıllarda yapılan çalışmaların sonucunda 2016 yılında 2,3 milyar dolara kadar gerilemiş. Devam eden yıllarda da benzer bir seyir gözleniyor. 2009 – 2014 yılları değerlendirildiğinde, NHN'nin ilk yayımlandığında yüksek değerler aldığı, ancak yapılan güncellemeler sonucunda ilk açıklanan NHN verisinin iki yıl içinde ortalama yüzde 45, dört yıl içerisinde ise yüzde 80 azaldığı görülüyor.

Uluslararası karşılaştırmalarda bir ölçüt olarak kullanılan NHN'nin toplam Döviz gelirlerine oranı seçilmiş 20 ülke ile kıyaslandığında ise, Türkiye verisinin incelenen dönem boyunca minimum ve maksimum değerler arasında ve istikrarlı bir seyir izlediği gözleniyor. Sonuç olarak, son yıllarda NHN'nin önemli bir kısmının, yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışındaki mevduat hareketleri kaynaklı olduğu düşünülüyor. Bununla birlikte, geçici nitelikteki verilerin zaman içinde kesinleşmesi, yeni bir kaynaktan veri derlenmeye başlanması veya yöntemsel bir değişiklik yapılması nedeniyle, NHN kaleminin güncellendiği ve diğer ülke ortalamalarına kıyasla makul seviyelerde bulunduğu gözlenmekte."

Blogda yer verilen görüşlerin yazarlara ait olduğu ve TCMB'nin resmi görüşlerini temsil etmeyebileceği ifade edildi.

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.