Merkez neyi, nasıl sıkılaştırıyor?

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı'nın sıkça kullandığı 'sıkıştırma' kavramını Milliyet yazarı Güngör Uras köşesinde yazdı. Sıkıştırma nedir?, TCMB “sıkılaştırma” yapınca ne oluyor sorularına açıklık getirdi.
İşta Uras'ın o yazısı;
TCMB Başkanı her konuştuğunda “Sıkılaştırma”dan söz ediyor. TCMB’ce yayınlanan her açıklamada “Sıkılaştırma devam edecek” deniliyor. Nedir bu sıkılaştırma? TCMB neyi, niçin sıkılaştırıyor?
Sıkılaştırma demek, TCMB’nin bankalara verdiği parayı kısması ya da bankalara vereceği paranın faizini yükselterek bankaların kaynak maliyetlerini artırması veya bankaların kasasındaki paralara değişik şekillerde el koymasıdır.
TCMB “sıkılaştırma” yapınca, (1) Bankalar döviz satın almak için TL. bulamaz. Sadece bankalar değil, banka kredisi kullanan şirketler de döviz satın almak için TL bulmakta zorlanır. (2)  Piyasada para kıtlaşacağı için fiyatlar kolaylıkla artamaz. Maliyetler artsa da enflasyon kontrol altına alınır. (3) Bankaların kredi verme, döviz ve devlet bonosu, tahvili satın alma imkanları azalır. (4) Önce bankaların kaynak maliyetleri artar. Sonra bankalar kredilerin faizine zam yapar. Bu arada mevduat toplamak veya mevduatın kaçmasını önlemek için TL. mevduatın faizini yükseltmek zorunda kalır.
Ama sıkılaştırmanın büyük bir faturası vardır. TCMB sıkılaştırma yaptıkça iç talep daralır, yatırım ve üretim artışı yavaşlar. Ekonominin büyüme hızı düşer.
47 milyar TL veriyor
TCMB neden “sıkılaştırma”da ısrarlı? Ne istiyor? Bankanın ana hedefinin fiyat istikrarının sağlanması, enflasyonun yüzde 5’in altına çekilmesi olduğu söylenir durur.
Ama şu günlerde TCMB yönetimi, enflasyondan çok döviz fiyatını kontrole alma sevdasına tutulmuş durumda. Sıkılaştırmanın tek hedefi var: Piyasada TL. azalsın... Böylece döviz almak isteyenler TL. para bulamasın.
İyi de “sıkılaştıracağım, sıkılaştıracağım, sıkılaştıracağım” diyen TCMB acaba neler yapıyor?
Dostum Uğur Gürses, TCMB bilançosunu en iyi izleyen ve yorumlayan iktisatçıların başında gelir. Uğur Gürses’i aradım, buldum. Bana TCMB’nin “sıkılaştırıyor gibi yaparak, aslında fazla da sıkılaştırma yapmadığını” anlattı. Gürses’in anlatımı ile, TCMB piyasaya mayıs başlarında 15 milyar TL. para veriyorken, şimdilerde 47 milyar TL veriyor. (Sıkılaştırırken gevşetmiş gibi!)
-  Mayıs ortasından sonraki dalgalanmalar sırasında, (1) TCMB’de TL zorunlu karşılık yerine döviz olarak yatırılan karşılıklarda eksilme görüldü. Buradaki eksilme yaklaşık 8 milyar dolar oldu. Karşılığında TL yatırıldı. Buradan 15.5 milyar TL’lik talep ortaya çıktı. (2) TCMB‘nin sattığı dövizleri satın almak ve piyasadan döviz satın almak için bankaların kasasından  12.5 milyar TL çıktı. Açık anlatımıyla döviz ile TL. yer değiştirdi. Böylece toplam TL talebi 30 milyar TL’ye yakın arttı.
Parayı nasıl veriyor?
-  Şimdilerde TCMB’nin piyasaya verdiği TL. imkanların toplamı 47 milyar TL.yi buldu.
-  Her cuma günü 1 ay vadeli repo ihalesi yapıyor. Bu ihalelerle bankalara verdiği para 2 milyar TL. dolayında. Şimdilerde bu paranın faizi yüzde 7.67 dolayında
-  Piyasa yapıcısı diye adlandırılan büyük bankalara yüzde 6.0, diğer bankalara yüzde 6.5 faiz ile para veriyordu. Bu yoldan verilen para 16.7 milyar TL.
-  Haftalık repo işlemleriyle bankalara politika faizi olan yüzde 4.5 faiz ile para veriyor. Bu paraların toplamı 28.5 milyar TL.
-  Tüm bunların toplamı 47 milyar TL ve ağırlıklı fonlama faizi ortalaması yüzde 5.15 dolayında.  
Uğur Gürses’in anlatımı ile Merkez Bankası ‘Sıkılaştırmaya gidiyorum’ dediğinde, politika faizi ile verdiği (1 haftalık repo) parayı kısıyor, bankaları faiz koridoru tavanından gecelik olarak para almaya sevk ediyor. Ancak, bu yolu şimdiye kadar 3’te bir oranında kullandı.

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.