İran restleşmesi petrolü etkiler mi?

ABD Başkanı Donald Trump’ın İran’a karşı olan sert tutumu devam ediyor. Trump’ın yakın zamanda “berbat” ve “kabul edilemez” olarak nitelendirdiği İran nükleer anlaşmasının süresi 12 Mayıs’ta doluyor. Hafta sonu ABD’nin yeni Dışişleri Bakan Pompeo, eğer şartlar düzeltilmezse Trump’ın ABD’yi anlaşmadan çekeceğini söyleyerek bir kez daha İran’a ve müttefiklerine uyarıda bulundu. Trump’ın tutumu çerçevesinde endişeler ön planda olmayı sürdürüyor ve İran konusunda yaptırımların kalkması öncesi döneme dönülmesi ihtimalini canlı tutuyor.

Barack Obama döneminde imzalanan nükleer anlaşma İran ile 6 büyük güç arasında; İngiltere, Çin, Fransa, Almanya, Rusya ve ABD… JCPOA (Ortak Kapsamlı Eylem Planı) çerçevesinde anlaşma İran üzerinden nükleer program ile alakalı olarak uluslararası yaptırımları ve Amerikan yaptırımlarını kaldırırken; İran da bunun karşılığında sivil amaçlı uranyum zenginleştirme çalışmalarını en aza indirecek, barışçıl nükleer programını sadece ticari, tıbbî ve sanayisinin ihtiyaçları doğrultusunda kullanacaktı. IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu) şu ana kadar İran’ın anlaşma şartlarına uyduğunu gösteriyor.

İran’ın yaptırımlar sonrasındaki petrol ihracatının büyük bölümü Asya ve Avrupa tarafına yapılıyor. Dolayısıyla aslında ABD’nin tek başına anlaşmadan çekilmesinden ziyade, uluslararası anlamda birilerini yanına çekmesi önemlidir. Fransa ve İngiltere gibi güçler anlaşmanın iptal edilmesinden değil, yenilenmesinden yana. Belki Trump’ı razı etmek için bir revizyon gelebilir. Ancak İran hali hazırda anlaşma şartlarına uymuşken Trump anlaşmayı iptal etmeyi neye dayandıracak, bilinmiyor. İran anlaşma sonrasında tek taraflı olarak uranyum stoklarını 15 yıllık süre için yüzde 98 oranında, yani 300 kilograma düşürmüştü. Anlaşma öncesinde İran'ın elinde 10 atom bombası imal edecek kadar uranyum bulunuyordu. Uzmanlar 300 kilogramlık uranyumun nükleer bomba imal etmeye yetmediğine işaret ediyorlar.

Görselde İran’ın toplam petrol ihracatı (sol eksen, turuncu çizgi), Avrupa’ya olan petrol ihracatı (sağ eksen, beyaz çizgi) ve Asya’ya olan petrol ihracatı (sol eksen, mavi çizgi) görünmektedir. (Kaynak: Bloomberg, GCM Araştırma)

ABD, Kuzey Kore ve Güney Kore’nin “barışması” ile bir cepheden eli boş çıkmak üzereyken İran üzerine baskısını yoğunlaştırıyor. İran konusunda elini güçlendiren tek argüman ise İsrail ve Suudi Arabistan’ın desteği. Bu açıdan petrol fiyatları konusunda Suudi Arabistan ile ortaklaşa bir danışıklı dövüş hamlesi her ne kadar bir komplo teorisi olsa da hiç de uzak bir ihtimal değil... Ancak Rusya ve Çin siyasi açıdan; Avrupa da ikincil yaptırımların İran ile iş yapan Avrupa bankalarını ve şirketlerini olumsuz etkilemesi bakımından nükleer anlaşmanın iptaline razı gelmeyeceklerdir. İran’ın anlaşmaya bağlı kalması, Avrupa ve ABD harici dünya ile petrol ticaretini ve sevkiyatlarını artırmaya devam etmesi anlamına da gelebileceği gibi, ABD’nin anlaşmayı iptal etmesi senaryosunda bu şirketler Amerikan pazarının dışında bırakılma korkusuyla İran ile iş yapmaktan da çekinebilirler.

Bu kapsamda İran ile yaptırım dönemine girilmesi ve petrol fiyatlarının yükselmesi en çok Suudi Arabistan’ın işine gelecektir. Bu açıdan 12 Mayıs’ta Trump olumsuz bir karar verirse petrol fiyatları muhtemelen hızlı bir yükseliş geçirebilir. Tam tersi senaryo ise İran’ın şu anda ne yapıyorsa onu yapmaya devam etmesi anlamına geleceğinden son dönemdeki yükselişin bir kısmı geri verilebilir.

Bu konuda; GCM Araştırma’nın yaptığı analiz ve petrol fiyatı beklentilerini yeniden hatırlatmak gerekirse;

İran petrol üretim miktarını 2021 yılına kadar günlük 4,7 milyon varile çıkarmayı hedefliyordu. Üretimdeki artış küresel arz tarafını destekleyerek fiyatları baskılama potansiyeline sahip. Fakat Mayıs ayında sona erecek Nükleer Anlaşma sonrası Batı’nın olası yeni yaptırım kararları tekrar 2013 – 2015 dönemine benzer bir üretim düşüşüne neden olabilir. Piyasalar da bu endişe ile birlikte İran başlığı altında petrol fiyatını son günlerde yükseltti.

Piyasanın son dönemde endişeyi satın alması, olası bir yaptırım kararı sonrasında petrolün aynı ivmeye sahip yükselişini sürdürebilmesi için yeterli olmayabilir. Önemli oyuncular durumundaki Rusya, ABD ve Suudi Arabistan’ın İran’ın petrol pazarındaki yerini alma çabaları, yüksek petrol üretim rakamları gibi birçok faktör önümüzdeki dönemde değerlendirmeye alınacaktır. Fakat geçmiş dönemdeki rakamlara bakıldığında, İran petrol üretiminde belirgin ve kalıcı düşüş yaşanan zamanların petrol fiyatlarını desteklediği, yaptırımlar ardından artan üretimin de petrol fiyatlında baskı oluşan zamanlarla örtüştüğü göz ardı edilmemelidir.

Enver Erkan - GCM Menkul

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.