Fed’den öncesi de vardı

A1 Capital – Forex Koçu Araştırma Müdürü Kıvanç Vural Borsagundem.com okurları için sıkı bir çalışmayla Fed’i hazırladı. Tüm dünyada baskı yaratan Federal Merkez Bankası'nın neden bu kadar önemli olduğuna dair kritik ve önemli bilgileri bir yazı dizisinde topladı, yorumladı.
İşte Fed, işte ikinci bölüm...
 
FED’DEN ÖNCESİ DE VARDI
 
Yazı dizimizin ilk bölümümünde kısaca Fed tarihinden bahsetmiş ve yazımıza Fed'in, Amerika'nın yaşadığı ilk merkez bankası tecrübesi olmadığına dikkat çekerek nokta koymuştuk...
 
Evet, 1913 yılında kurulan Fed’den önce ilk olarak 1791 sonra da 1816'da 20 yıllık iki ayrı merkez bankası dönemi yaşadı ABD finansal piyasaları. 1791'de kurulan ilk bankanın ismi çok şaşırtmayacak bir şekilde Birleşik Devletler Birinci Bankası (First Bank of the United States, FBUS) ve ilk ABD Hazine Bakanı Alexander Hamilton'un teklifiyle kongre tarafından 20 yıl yetkilendirilerek göreve başlıyor. Bankayı kurarken İngiltere Merkez Bankası'nı (BoE) örnek alıyor Hamilton.
 
10 milyon dolarlık sermaye ile göreve başlayan bankanın kuruluş amacı bağımsızlık sonrası ortaya çıkan savaş borçlarını hizaya sokmak ve yeni kurulmuş bu devletin fonlama ihtiyaçlarını gidermek. Bankanın diğer görevleri arasında günümüz merkez bankalarının aksine özel sektöre de kredi ve fon sağlamak, Kongre’ye para basımı konusunda yardım etmek, hükümet adına vergi gelirleri toplamak, muhafaza etmek ve ödemeler yapmak da var.
İlk kurulan bu merkez bankasına muhalefete zamanının İçişleri Bakanı ve sonrasında ABD’de başkanlık koltuğuna da geçecek olan Thomas Jefferson liderlik ediyor. Eyaletler üzeri Federal bir kurumun ulusal bir banka olarak yetkilendirilmesi ve para basmasına izin verilmesinin anayasaya aykırı olduğunu savunuyor Jefferson. Fakat tartışmadan galip çıkan Hamilton oluyor ve 1791'de görevine başlıyor ilk merkez bankası.
 
Şu anki Fed ile FBUS arasındaki ilk önemli fark yukarıda da değindiğimiz gibi FBUS'un özel sektör ve işletmelere kredi verme yetkisi olan özel bir banka niteliğinde olması. Yani şimdi ki merkez bankalarının yaptığı anlamda para politikası belirlemiyor, onun yerine kredi mekanizmasını kullanarak ekonomiyi etkilemeye çalışıyor FBUS. Diğer bir önemli fark merkezin Washington yerine zamanında geçici başkent olarak hizmet veren Philadelphia'da yer alması. Ayrıca FBUS hükümetin kasası gibi çalışıyor; vergi gelirlerini topluyor, muhafaza ediyor ve hükümet ödemeleri FBUS üzerinden yapılıyor.
 
Bu ilk merkez bankasının 10 milyonluk kuruluş sermayesinin 2 milyonu hükümet tarafından sağlanıyor ve 25 kişilik yönetim kuruluna hükümet 5 üye tayin ediyor. Diğer 20 üye ise sermayeye katkı sağlayan diğer özel şirket ve kurumlar tarafından belirleniyor.
FBUS önemli liman şehirlerinde şubesi olan ulusal özel bir bankanın tüm fonksiyonlarını yerine getiriyor aynı zamanda ve kısa sürede ABD'nin en büyük ve etkili kurumlarından biri haline geliyor. Özel bir kurumun ülke içinde bu kadar güç sahibi olması, federal hükümeti etkileyebilecek potansiyele ulaşması ve ekonomi üzerinde tek söz sahibi haline gelmesi ile yabancıların FBUS'un %70'ine sahip olması gibi faktörler sisteme baştan muhalif olanların korkusunu daha da artırıyor ve 1811'de FBUS yetkisini ikinci bir 20 yıl uzatma oylamasını sadece bir oyla kaybediyor. Böylece ilk merkez bankası devri resmen sona eriyor ABD'de.
Fakat ara fazla açılmıyor ve 1816 yılında Birleşik Devletler İkinci Bankası (Second Bank of the United States, SBUS) adıyla yine 20 yıllık yetki ile ikinci bir merkez bankası kuruluyor. SBUS’un kuruluş amacı ve işlevi selefine çok benzer. 1812 Savaşı ile panikleyen finansal piyasaları ve savaş borçlarını düzene sokmak için kuruluyor ve ilki gibi hükümetin mali organı gibi vergi topluyor, gelirleri muhafaza ediyor ve hükümet adına ödemeler yapıyor, para basıyor, mevduat kabul ediyor ve özel işletmelere kredi tahsis ediyor.
 
Tıpkı FBUS gibi SBUS’un da %20’si Federal hükümete ait. Yönetim kurulu üyelerinin beşte biri ABD Başkanı tarafından belirlenirken geri kalanlar diğer sermayedarlar tarafından belirleniyor. Merkez yine Philadelphia’da. En önemli fark FBUS 10 milyon dolarlık sermaye ile kurulurken SBUS’un kuruluş sermayesinin 35 milyon dolar olması. İkinci merkez bankasının akıbeti de birincisine çok benzer. Bir ülkenin ekonomisini ve siyasetini derinden etkileyebilecek gücün bir kaç kişinin elinde toplanması endişelere neden oluyor ve demokrasi için ciddi bir tehdit olarak görülüyor. En büyük muhalefet yine önemli bir siyasi figür, ABD’nin yedinci başkanı Andrew Jackson’dan geliyor ve 1836’da dolan 20 yıllık yetki uzatılmayarak SBUS da tarihin tozlu raflarındaki yerini alınıyor.
 
1863’deki Ulusal Bankacılık Yasası’na kadar yaklaşık çeyrek yüzyıl sürecek Serbest Bankacılık Dönemi de denen bir süreç başlıyor böylece. Bankacılık sektörünün vahşi batısı da diyebiliriz bu döneme. Federal düzenlemelerden bağımsız eyalet bankaları kendi paralarını basıyor. Bu da tutarlılık, güvenirlik gibi sorunlara neden oluyor ve merkezi bir denetleyicinin eksikliği ABD ekonomisini derinden sarsıyor. Bazı kaynaklara göre bu eyalet bankaları bazı şubelerini hesap sahiplerinin para veya değerli madenlerini çekmesini zorlaştırmak amacıyla yerleşim merkezlerinden uzak bölgelerde kuruyor. Tabi 1863’de çıkarılan yasa da yaraya merhem olmuyor ve yaşanan finansal - bankacılık krizleri nihayetinde 1913’de Fed’in kurulmasına neden olacak süreci başlatıyor.
 
FED KİM TARAFINDAN, NEDEN VE NASIL KURULDU? KİMLER, NEDEN KARŞI ÇIKTI? ÜÇÜNCÜ BÖLÜMDE…

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.