Borsalar ve emlak piyasası spekülasyon bağımlılığından nasıl kurtulur?

BORSAGUNDEM.COM – DIŞ HABERLER SERVİSİ

Parasal genişleme politikalarının nasıl sonlanacağına yönelik tartışmaların devam etmesine karşın İngiltere Lortlar Kamarası üyesi olan ve politik ekonomi alanında emiretus pröfesör olan Robert Skidelsky’ye göre bir soru halen cevapsızlığını koruyor. Borsagundem.com’un derlediği bilgilere göre Skidelsky, Avrupa ve ABD’nin 2009’dan bu yana dev dozlarda tahvil satın almasına karşın genel fiyat seviyelerindeki etkileri neden görece çok daha küçük kaldığını sorguluyor.

Skidelsky konuyla ilgili MarketWatch’taki yazısında enflasyon seviyelerine dikkat çekiyor.

2009 ve 2019 yılları arasında İngiltere Merkez Bankası, Birleşik Krallık'ın 2012 gayri safi yurtiçi hasılasının yaklaşık %22,5'i olan 425 milyar sterlini (588 milyar dolar) İngiltere ekonomisine enjekte etti. Bu hamleyle İngiltere Merkez Bankası (BoE) enflasyonu 2009 yılındaki %1,1'lik düşük seviyeden %2'lik orta vadeli hedefine itmeyi amaçlıyordu. Ancak parasal genişlemenin 10 yıl sonrasında gayrimenkul piyasasında ve borsalarda bomba etkisi yaratmasına karşın enflasyon 2009 yılı seviyesinin öncesine çekilemedi ve gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYİH) kriz öncesi trendlere geri dönemedi.

2020’nin Mart ayında Kovid-19 pandemisinin başlamasıyla BoE ek olarak 450 milyar sterlinlik Birleşik Krallık hükümet tahvili satın aldı ve toplam rakamı 875 milyar sterline yani GSYİH’nın %40’ına çıkardı. Parasal genişlemenin bu ikinci turunun çıktıları ve enflasyona etkisi henüz hissedilmese de varlık fiyatları yeniden belirgin bir şekilde yükseldi.

Reel ekonomide etkisi yok

Parasal genişlemenin sonuçlarına ilişkin sunulabilecek makul değerlemelerden birisi politikanın neden olduğu para arzındaki artış sayesinde finansal varlıklarda ve konut fiyatlarında büyük bir geçici artışın gözlemlenmesi. Zira söz konusu alanlar parasal genişleme politikalarından bol miktarda avantaj sağlıyor. Artan servetin küçük bir kısmı da reel ekonomiye doğru akıyor. Ancak akan bu paranın büyük bir kısmı finansal sistem içerisinde basit bir biçimde dolaşımda kalıyor.

John Maynard Keynes’in Genel Teorisi üzerinden doğan standart Keynesyen argümana göre herhangi bir ekonomik çöküş sebebi en olursa olsun nakit birikimlerinde büyük bir artışa yol açar. Para rezervlere doğru akar ve tasarruflar artarken harcamalar düşer. Bu nedenle Keynes ekonomik çöküşlerin ardından ekonomik teşvikin para politikası yerine mali politikalar üzerinden gerçekleşmesini savunur. Yeni paranın istifçilik yerine üretimde kullanılmasını sağlamak için hükümet “son kaynakları harcayan” konumunda olmak zorundadır.

Ancak Keynes, Para Antlaşması (Treatise on Money) kitabında "spekülatif para talebine" dayanarak daha gerçekçi bir hesap oluşturdu. Keynes, sert bir ekonomik kriz sırasında paranın istiflenmek zorunda olmadığını bunun yerine endüstriyel ve finansal dolaşıma akabileceğini belirtiyor. Endüstriyel dolaşımdaki para, çıktı üretmenin normal süreçlerini destekler. Ancak finansal dolaşımdaki para işletmelerin servetlerini koruyabilmesi ve takas edebilmesi için kullanılır. Buna hisse senetleri piyasaları ve döviz piyasası işlemleri de dahildir. Bir buhran ister yatırım ister spekülasyon üzerinden olsun endüstriyel dolaşımdan finansal dolaşıma yapılan para transferleri üzerinden belirlenir.

Parasal genişlemelerin genel fiyat seviyeleri üzerinde neredeyse hiçbir etkisinin olmamasının nedeni yeni paranın büyük bir kısmının finansal balonlar oluşturan varlık spekülasyonlarını körüklemesi olabilir. Bu süreçte fiyatlar ve çıktı miktarları da genel olarak sabit kalır.

Devlet destekli finansal istikrarsızlık

Skidelsky’e göre parasal genişlemenin (QE) en belirgin özelliklerinden birisi balon piyasası döngüleri oluşturmasıdır. Krizlerin bazı dış kaynaklı şoklarla oluştuğunu savunan Keynesyen görüşün aksine, Ekonomist Hyman Minsky ekonomik sistemin kendi iç dinamikleri üzerinden şoklar yaratabileceğini düşünüyordu.

Minsky, bankaların kredi verme sürecinin, koruma, spekülasyon ve Ponzi olarak adlandırdığı üç zarar verici aşamadan geçtiğini savundu. İlk başta, borçlunun gelirinin bir kredinin hem anaparasını hem de faizini geri ödemek için yeterli kaynağı olması gerekir. Sonrasında kredinin sadece faiz ödemelerini karşılayacak kadar yüksek olması gerekir. Son aşamada ise finansmanın sadece varlık fiyatlarına kredi vermeyi karşılayacak kadar yükseleceği bir kumar haline gelir. Varlık fiyatlarının kaçınılmaz bir şekilde tersine dönmesi ekonomik çöküşe neden olduğunda kağıttan servetlerdeki artış ortadan kalkar ve reel ekonomiyi aşağı sürükler.

Minsky bu örnek üzerinden değerlendirerek QE politikasının devletler tarafından yaratılan finansal istikrarsızlığı açıklıyor. Bugün tüm dünyada gayrimenkul piyasasında aşırılıkların açık belirtileri halihazırda gözüküyor.

İngiltere'de Mart 2021 itibariyle konut fiyatları yıl içinde %10,2 artarak Ağustos 2007'den bu yana en yüksek büyüme oranını gösterdi. ABD konut piyasasındaki aşırı değerlenme tüm ölçümlerde uyarı işaretlerini gösteriyor.

Mumbai'deki Desai Ekonomi Akademisi'nden Sandhya Krishnan tarafından yapılan bir ekonometrik çalışma (henüz yayınlanmadı), 2000 ve 2016 yılları arasında İngiltere ve ABD'deki varlık fiyatları ile mal fiyatları arasında bir ilişki olmadığını gösteriyor.

Kendi ürettiği hastalığı tedavi eden ilaç

Skidelsky’e göre BoE'nin Para Politikası Komitesi'nin Şubat 2021 tahmininde, İngiltere enflasyonunun önümüzdeki birkaç yıl içinde %0'ın altına düşme veya %4'ün üzerine çıkma olasılığının üçte bir oranında göstermesi şaşırtıcı değil. Profesöre göre bu geniş aralık aynı hem pandeminin seyri hakkındaki belirsizliği yansıtırken bir yandan da QE politikalarının etkileri hakkında temel bir belirsizliği gösteriyor.

Margaret Atwood'un 2003 yılında yayınladığı fütüristik romanı Antilop ve Flurya’da (Oryx and Crake), premium marka vitamin hapları üreten bir ilaç geliştirme merkezi olan HelthWyzer, hem hapların hem de virüs için geliştirdiği panzehirin satışından kazanç sağlamayı umarak haplarına rastgele bir biçimde virüs yerleştiriyordu. Kitapta psikopat bir bilim insanı olan Crake, "İşletmeler açısından en iyi hastalık geride kalanlarda hastalığa neden olan türdendir. Hasta ya iyi olur ya da tüm parası bitmeden hemen önce ölür. Bu oldukça ince bir hesaplama" diyor.

Skidelsky’e göre QE politikaları ile makro ekonomide kendi sebep olduğu hastalığı tedavi edebilen harika bir ilaç icat edildi. Bu nedenle de parasal desteklerin geri çekilmesine için de ‘ince hesaplamalar’ yapılması gerekiyor.

Tedavi nasıl olmalı?

Emiretus profesör öncelikle merkez bankalarının hükümetten bağımsız bir biçimde para yarattığı efsanesini geride bırakması gerektiğini belirtiyor. İkinci olaraksa devletlerin kendi başlarına ürettikleri parayı kendileri harcaması gerekiyor. Skidelsky örnek olarak ekonomik faaliyetlerin artmasıyla geri çekmeye hazırlandıkları hükümetlerin işsizlik fonlarında nakit istiflememeleri gerektiğini bunun yerine kamu sektöründe istihdam yaratmak için kullanmaları gerektiğini belirtiyor.

Ekonomiste göre bu politikalar finansal istikrarsızlık yaratılmadan bir toparlanma getirecek. Skidelsky QE’ye olan on yıllık bağımlılıktan kurtulmanın tek yolunun bu olduğunu belirtiyor.

Piyasalar Fed’den ne bekliyor?

Evergrande Wall Street’i de vurdu

Dolar, küresel piyasalarda güçleniyor

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.